Ćwiczenia

CZWORAKOWANIE za psem
-wzmacnianie podporów, koordynacja, normalizacja napięcia, równowaga, przygotowanie do chodzenia, wzmacnianie mięśni

TURLANIE (pies "turla" nosem)
-ćwiczenie równoważne, przekraczanie środka ciała

PODAJ ŁAPĘ
-ćwiczenie chwytu, rotacji zewnętrznej, kierunkowego ruchu kończyny, koordynacji

APORT z rożnych pozycji, jednorącz i oburącz
-ćwiczenia równoważne, kontrola głowy, praca kończyn górnych, prawidłowy nachwyt

GŁASKANIE z rożnych pozycji
-ćwiczenie równoważne, koordynacja, poprawa sprawności kończyn górnych, normalizacja napięcia mięśniowego, przekraczanie środka ciała, skracanie boków, stymulacja grzbietowej i dłoniowej części dłoni

KARMIENIE PSA
-koordynacja wzrokowo-ruchowa, poprawa funkcji chwytnych

CZESANIE< PIELĘGNACJA
j.w. oraz ćwiczenie równoważne jeśli wykonywane jest w pozycjach średnich

LIZANIE STOPY PRZEZ PSA
u dzieci gaszenie odruchu chwytnego, ćwiczenie rozluźniające, ćwiczenie zgięcia grzbietowego i podeszwowego stopy.

SI część 3

Integracja Sensoryczna

• jest źródłem informacji o ciele i świecie - mózg musi umiec je zorganizować, aby człowiek mógł poruszać się, uczyć i zachowywać normalnie; mózg lokalizuje, sortuje i ukierunkowuje wrażenia sensoryczne
• prawidłowa organizacja warunkuje kształtowanie percepcji, procesu uczenia sie i zachowania
• przy nieprawidłowej organizacji życie moze przypominać korek samochodowy w godzinach szczytu

Integracja sensoryczna zaczyna się w życiu płodowym, intensywny jej rozwój przypada na 1 rok życia (głównie poprzez ruch) i trwa aż do 7 r.ż., gdy procesy powinny być już tak rozwinięte, ze dziecko ma gotowość do nauki szkolnej.
największy rozwój integracji sensorycznej występuje podczas celowej i ukierunkowanej reakcji na bodziec sensoryczny (czyli "reakcji adaptacyjnej", co jest podstawą SI i do czego dążą działania terapeuty, który stwarza dziecku optymalne srodowisko do wystąpienia takiej reakcji).
Nikt nie ma perfekcyjnej SI (oooo, ja bym mogła wam opisać moje prywatne zaburzenia    często podczas diagnozowania dziecka, rodzice mówią "i ja też to mam" albo "on to ma po mnie"   ).
Bardzo dobra SI jest wtedy, kiedy jest dojrzały układ nerwowy, a procesy są dobrze rozwinięte, wtedy człowiek jest skoordynowany, produktywny i szczęśliwy.
Osoba ze słabą SI więcej wysiłku musi włożyć w codzienne czynności, a efekt jest często nieadekwatny do włożonego wysiłku i przez to odczuwa mniej sukcesu i satysfakcji.
Pzreciętny czowiek ma jakaś bazę wyjściowa (geny?), ale do rozwoju SI niezbędna jest interakcja z wieloma rzeczami i adaptacja ciałą i mózgu do wielu wyzwań fizycznych w dzieciństwie, co odbywa się poprzez ruch. Dlatego dzieci z ograniczeniami ruchowymi z załozenia mają dysfunkcje SI.

Dysfunkcje Integracji Sensorycznej
to złe przetwarzanie i organizowanie wrażeń sensorycznych, czyli:

• nadmierna wrażliwość na stymulację (na dotyk, przedsionkowa i często współwystępujące: słuchowa, wzrokowa, węchowa i smakowa)
• zbyt mała wrażliwość/ reaktywność na stymulację sensoryczną

UWAGA! zachowania niektórych dzieci zmieniają sie drastycznie od nadwrazliwości do podwrażliwości i odwrotnie, czasem nawet w krótkim czasie, dlatego BARDZO TRZEBA UWAZAÆ, ABY NIE PRZESTYMULOWAÆ (szczególnei łatwo to zrobić z układem przedsionkowym)

• zbyt wysoki lub zbyt niski poziom aktywności ruchowej

UWAGA! znowu może wystąpić zmienność w czasie, co jest cechą charakterystyczna w dysfunkcjach SI

• problemy z koordynacją:
  
  • mała motoryka zaburzona i duża motoryka zaburzona
  • duza OK a mała zaburzona
  • duża zaburzona a mała OK (to jest rzadkość, ale jednak się zdarza)

• opóźnienie rozwoju mowy, rozwoju ruchowego i trudności w nauce
• słaba organizacja zachowania - impulsywność, rozpraszalność itp.
• niskie poczucie własnej wartości

SI część 2

STYMULACJA PRZEDSIONKOWA:

• kołyska na plecach: przód-tył, na boki
• kołyska na brzuchu
• turlanie
• podskoki: obunóż, na jednej nodze, przeskoki z nogi na nogę, skakanie wokół własnej osi (UWAGA! DZIECI ZE SKRZYWIENIAMI KRÊGOS£UPA SKAKAÆ NIE POWINNY)
• ruchy wahadłowe głowy od barku do barku
• obroty dookoła osi w siadzie i na stojąco (np.3 obroty w jedną stronę, przerwa i 3 w drugą stronę)
• w siadzie skrzyżnym wprawianie tułówia w ruch wahadłowy i kolisty
• wahadło w pozycji stojącej - na szeroko rozstawionych nogach przenoszenie ciężaru ciała z nogi na nogę (na boki i przód-tył)
• bujanie na brzuchu na dużej piłce rehab. (przód-tył i na boki), z głową zwieszoną w dół, bujanie na plecach (UWAGA! DZIECI Z NIEPEWNOŚCI¡ GRAWITACYJN¡ BÊDA BA£Y SIÊ TEJ POZYCJI)
• jazda na deskorolce (przód-tył) w pozycji na brzuchu lub na kolanach
• jeżeli ktoś ćwiczy met.Dennisona, to ćw.Słoń

STYMULACJA DOTYKOWO-PROPRIOCEPTYWNA:

• "nalesnik", czyli zawiniecie w koc i uciski wzdłuż ciała
• wałkowanie ciała wałkiem (takim do ciasta) i piłką
• masowanie ciała podczas kąpieli dwoma, trzema rodzajamy gąbek o róznej ostrości; co jakiś czas wprowadzamy zmianę
• szczotkowanie różnymi szczotkami i pędzlami dłoni i przedramion
• zabawy z rozpoznawaniem przedmiotów schowanych w woreczku lub pudełku (bez patrzenia)
• zabawa w otzepywanie sie pieska z wody - otrzepujemy kazdą kończynę
• opukiwanie opuszków palców o stół lub dłoni o siebie
• ściskanie dłońmi piłeczek lub piłeczek-jeżyków
• siłowanie się na ręce
• zabawa w "taczki" (UWAGA! U DZIECI Z PRZEPROSTAMI W STAWACH £OKCIOWYCH, tzn.gdy łokcie pod obciążeniem "wyginają sie" w druga stronę - ABSOLUTNIE TEGO NIE STOSOWAÆ, GDYŻ BÊDZIE POG£ÊBIAÆ PRZEPROST; przeprost wynika z obniżonego napięcia mięśniowego od obręczy barkowej w dół, więc napiecie to wzmacniamy w inny sposób: przepychanie się, siłowanie, podnoszenie butelek z wodą, przeciąganie liny, przepychanie skrzyń, wypełnionych kartonów)

SI

W terapii Integracji Sensorycznej zajmujemy się trzema podstawowymi zmysłami: DOTYKIEM, PRZEDSIONKIEM, PROPRIOCEPCJ¡.

Układ przedsionkowy (błędnik i jądra przedsionkowe w pniu mózgu) znajduje się w uchu wewnętrznym człowieka i wg założeń Integracji Sensorycznej stanowi ramę do stymulacji innych zmysłów, gdyż inne rodzaje doznań sensorycznych są przetwarzane w odniesieniu do układu przedsionkowego.
A jest taki wazny, bo ma połączenia:

• z móżdżkiem (który odpowiada m.inn. za koordynacje i płynność ruchów)
• z mięśniami gałek ocznych (odpowiada za ruch gałek w poziomie, pionie, po skosie, za konwergencję, czyli zbiezność)
• z tworem siatkowatym znajdującym się w pniu mózgu i odpowiadającym za pobudzenie i hamowanie układu nerwowego
• z neuronami ruchowymi rdzenia kręgowego
• z mięśniami prostownikami kończyn
• z mięśniami prostownikami okolic karku, szyi i odcinka piersiowego
• z narządem słuchu-slimakiem poprzez wspólny nerw przedsionkowo-ślimakowy
• z kora mózgowa (płatem skroniowym, a szczególnie obszarami odpowiadającym za słuch i mowę)

Składa się z receptorów reagującyh na ruch liniowy (góra-dół) i ruch obrotowy. Receptory te dają nam informacje w jakim położeniu znajduje się ciało i co się z nim teraz dzieje.
Dzięki tym połączeniom układ przedsionkowy odpowiada za:

• bezpieczeństwo grawitacyjne (jezeli źle interpretuje odbierane bodźce, to może wystąpić irracjonalny strach przed ruchem lub przed byciem w wyższych pozycjach lub przed oderwaniem nóg od podłoża)
• ruch i równowagę
• napiecie mięśniowe
• postawę
• ruchy gałek ocznych
• obustronną koordynację
• przetwarzanie słuchowo-językowe
• przetwarzanie wzrokowo-przestrzenne
• planowanie ruchu
• i wtórnie za poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego

A jeszcze do przedsionka:

• może być podwrażliwy, to znaczy że potrzebuje większej ilości określonych bodźców (wirowanie, bujanie, skakanie itp.), często współwystępuje tu obniżone napiecie mięśni posturalnych; TRZEBA BARDZO UWAŻAÆ, ABY W TYM WYPADKU NIE PRZESTYMULOWAC UK£ADU PRZEDSIONKOWEGO, bo zamiast zintegrowanego mózgu, będziemy mieli "kręciołka"
• lub nadwrazliwy, czyli nie tolerować ruchu lub określonego rodzaju ruchu, nie lubi zmiany pozycji ciała a w szczególności pozycji głowy

Kilka ćwiczen będzie na końcu, a teraz druga częśc powieści, czyli DOTYK.

Zacznę od mojego ukochanego zdania: "Dotyk rozwija się z tego samego listka zarodkowego, co Ośrodkowy Układ Nerwowy i dlatego poprzez ten zmysł możemy bezpośrednio wpływać na pobudzenie i hamowanie OUN" (jak zaczynam o tych listkach, przy wyjaśnianiu dlaczego np. szczotkujemy i masujemy, to lubię widzieć te wielkie oczy  ).
Receptor odbierający bodźce dotykowe, czyli skóra, jest naszym największym zmysłem, najwczesniej rozwija się i dojrzewa; skóra posiada klika receptorów do odbioru dotyku, ucisku, faktury, ciepła, zimna, bólu i ruchu włosków na skórze. Bodziec z receptorów dotyku wchodzi do rdzenia kręgowego i poprzez szlaki przewodzeniowe w rdzeniu płynie (biegnie) do mózgu. W większośc zaburzeń pracy mózgu zaangażowany jest zmysł dotyku. Działając na inne układy pobudza wiele poziomów i obszarów mózgu.
mamy 2 główne rodzaje dotyku:

• protopatyczny (pierwotny, obronny) - informuje nas na bardzo podstawowym poziomie ze w ogóle zostaliśmy dotknięci, ma funkcje obronna (mówi czy jest zagrożenie czy brak)
• epikrytyczny (róznicujący, dyskryminujący) - pozwala na dokładne róznicowanie czuciowe, daje precyzyjna informację dotykowa

Jak dotyk wpływa na funkcjonowanie:

• spełnia funkcję ochronną
• pozwala na percepcję dotykową
• daje informacje o ciele i pomaga w kształtowaniu schematu ciała
• odgrywa role w planowaniu ruchu
• pomaga w kształtowaniu percepcji wzrokowej (daje informację o tym, co widzimy, informacje dot.cech przedmiotu i jego relacji do otoczenia)
• wpływa na rozwój umiejętności manualnych poprzez kształcenie się dotyku różnicującego; jeżeli jest obronnośc dotykowa w jakiejś partii ciała, to nie moze wykształcić się dotyk róznicujący, nie moga rozwinąć sie np. precyzyjne umiejetności manipulacyjne
• wpływa na bezpieczeństwo emocjonalne (lub jego brak, jeżeli jest np.obronnośc dotykowa i zmysł dotyku informuje ciągle, ze jest jakieś zagrożenie)
• wpływa na funkcjonowanie społeczne - ciągłe poszukiwanie kontaktu dotykowego przy podwrażliwości lub unikanie kontaktu przy obronności dotykowej

Dotyk też może być:

• podwrażliwy - obniżona wrazliwośc na dotyk, nie zauwazanie skaleczenia czy uderzenia ("nie jest taki dzielny, tylko po prostu ma zaburzenia czucia"), nie wie w które miejsce zostało dotknięte, słaba świadomośc ciala, brak umiejetności rozróżniania cech trzymanego przedmiotu
• i nadwrażliwy - obronnośc dotykowa (nadmierna reakcja na dotyk, jakby był zagrażający), nie tolerowanie zabawy dłońmi, nie tolerowanie niektórych rodzajów ubrań, nie tolerowanie czesania lub mycia włosów czy obcinania paznokci, brak tolerancji niektórych pokarmów ze względu na ich fakture itp.

Stopień integracji systemu dotykowego jest dobrym wskaznikiem integracji sensorycznej całego ciała.

A teraz odcinek o PROPRIOCEPCJI, która dla mnie jest najbardziej tajemniczym zmysłem. Jest to czucie głębokie mięśni i ścięgien, czucie własnego ciała i jego ułożenia (wg innych szkół definicyjnych - to ułożenie + ruchy nieuświadamiane sobie). Propriocepcja łączy się z dotykiem lub zaliczamy do układu przedsionkowego, bo ma zbliżone funkcje (mówi się o układzie przedsionkowo-proprioceptywnym). Uklad proprioceptywny jest prawie tak duży jak układ dotykowy i nalezy do najwcześniej rozwijających się zmysłów; dotyczy mięśni, stawów i okalających je tkanek.
Na co wpływa propriocepcja (ponieważ ściśle współpracuje z dotykiem i układem przedsionkowym to częśc jej funkcji pokrywa się z tamtymi):

• na świadomość ciała i kształtowanie schematu ciała; dziecko ze słabą propriocepcją może być nieświadome pozycji swojego ciała lub jego części
• na kontrolę i planowanie ruchu, bo dostarcza niezbędnych informacji do skoordynowania ruchów w aktywnościach z zakresu dużej i malej motoryki
• na umiejętnośc stopniowania ruchu, czyli dozowania siły z jaką nalezy wykonac ruch (inaczej traktujemy pióreczko, inaczej filiżankę, a inaczej ciężką walizkę)
• na stabilizację posturalną, czyli nieświadome poczucie ustawienia ciała dające stabilizację w wybranej pozycji
• na napięcie mięśniowe (współnie z układem przedsionkowym)
• na poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego (swiadomośc ciała w przestrzeni, w odniesieniu do innych obiektów, pewnośc swojego ciała, odpowiednie "czucie go"
• zapewnia płynnośc i kontrole ruchów

Receptory propriocepcji znajdują sie w mięśniach (nieswiadomie kontrolują odruchy własne mięśni), móżdżku, co wpływa na napięcie mięśniowe i płynność, niektóre receptory są zlokalizowane w uchu wewnętrznym, w układzie przedsionkowym (jest to narząd utrzymania równowagi).

Propriocepcja ma tylko PODWRAŻLIWOŚÆ (tzn., że moze być jej tylko za mało, nie ma zaburzenia propriocepcji o charakterze nadwrażliwości)

Cechy dziecka z zaburzeniami proprioceptywnymi:

• wykonuje sztywne i nieskoordynowane ruchy
• wydaje sie niezdarne
• ma trudnosci z ocenianiem odległości (np. ciągle wpada na przedmioty)
• ma trudności z wejściej i zejściem po schodach
• ma trudności z siadaniem na krzesełku
• ma trudności z ubieraniem i rozbieraniem się
• chwyta zabawkę, kredkę zbyt mocno
• ma obniżone napięcie mięśniowe
• ruchy sa niezgrabne, wolniejsze, dziecko wkłada w nie więcej wysiłku
• moga byc problemy w zabawach ruchowych (dziecko mówi, ze nie lubi bawić się z innymi, nie lubi grać w piłkę)
• jeżeli sa problemy z propriocepcją w dłoniach, to trudności z zapinaniem guzików, odkręcaniem pokrywek, kurków w kranie

PRZY ZABURZENIACH PROPRIOCEPCJI JETS TENDENCJA DO BAZOWANIA NA BOD¬CACH WZROKOWYCH, KTÓRE W WIELU SYTUACJACH OKAZUJ¡ SIE NIEWYSTARCZAJ¡CE.
Przykłady ćwiczeń:
1. Skoki po kolorowych kwadratach (np. według instrukcji gdzie ma dziecko skoczyć)
2. Skoki naśladujące zwierzęta (żaba, niedźwiedz, itp.)
3. Zabawa w pingwina (noszenie między nogami piłki do "gniazda")
4. Szukanie kolorowych kwadratów, piłeczek po sali - wrzucanie do pojemnikow np. wg koloru.
5. Zabawa "naleśnik" - owijanie dziecko w koc, materac, karimatę.
6. Wałkowanie dużą piłką.
7. Ściskanie stawów.
8. Masaż materiałami o różnej fakturze.
9. Leżąc na plecach kopanie podwieszanej piłki nogami, to samo ćwiczenie tylko że  rękami.
10. Chodzenie gołymi nogami po materiałach z różnej faktury.
11. Huśtanie na huśtawkach, hamakach w różne strony i dodatkowo wykonywanie różnych zadań (wąchanie przedmiotów, dobieranie w pary wg. koloru kształtu odgłosu) zbieranie rzeczy z podłogi, rzucanie do celu.
Ciągnięcie dziecka na kocu po podłodze - na brzuchu, plecach.
12. Ciągnięcie dziecka (hustawka, deskorolka) - dziecko trzyma linę i przybliża sie do nas lub my liną wprawiamy w ruch hustawkę.
13. Przechodzenie przez tunele, szarfy, tory przeszkód,
14. Na orientację w schemacie własnego ciała - potrząsanie wybranymi częściami ciała, masowanie ich, przypinanie spinaczy, zabawy paluszkowe, zabawy W. Scherborne (głośno nazywamy części ciała)

MPD

Podział MPD w zależności od objawów klinicznych

• obustronny niedowład kurczowy – diplegia (porażenie głównie kończyn dolnych)
• obustronny niedowład połowiczy – hemiplegia bilaterolis, tetraplegia (najcięższa postać)
• niedowład połowiczy – hemiplegia
• postać pozapiramidowa – athetosis
• postać móżdżkowa – ataxia (występuje najrzadziej)
• postacie mieszane

Do uszkodzeń mózgu najczęściej dochodzi między 26. a 34. tygodniem ciąży. Statystycznie mózgowe porażenie dziecięce występuje u 2/1000 żywo urodzonych dzieci. Ta częstość wzrasta wielokrotnie w grupie wcześniaków. Występowanie mózgowego porażenia dziecięcego u wcześniaków może być związane z przyczyną przedwczesnego porodu, jak i może być następstwem przedwczesnego porodu samego w sobie.
W powstawaniu odgrywają rolę różne czynniki, w okresie płodowym (niedotlenienie, zakażenia), w okresie okołoporodowym, a nawet ma znaczenie stan zdrowia matki przed poczęciem dziecka. Kiedyś za najczęstszą przyczynę uważano zamartwicę, ale współczesne badania wykazują, że jest to niecałe 10% wszystkich przyczyn mózgowego porażenia dziecięcego. Uszkadzający wpływ zamartwicy zależy od czasu trwania, stopnia nasilenia i od mechanizmów adaptacyjnych płodu, które są uwarunkowane genetycznie.

Objawy[edytuj]

Uszkodzenia mózgu powodują specyficzne powstawanie zaburzeń ruchowych (niedowłady, porażenia, ruchy mimowolne, inkoordynacja), mogą wystąpić zaburzenia w rozwoju umysłowym, mowy, zachowania, oraz epilepsja. Objawy są częściowo powiązane z spektrum autyzmu.

Rokowanie[edytuj]

Stan dziecka z mózgowym porażeniem dziecięcym, z punktu widzenia samego zespołu, powinien się poprawiać, a samo porażenie nie postępuje. Leczenie polega przede wszystkim na prowadzeniu rehabilitacji. Stan dzieci często jest bardzo ciężki, rehabilitacja często daje bardzo powolne postępy, a dodatkowo utrudniać ją mogą inne towarzyszące choroby.

Leczenie, stosowane terapie[edytuj]

1. Uszkodzenie mózgu, które powoduje porażenie mózgowe, najczęściej nie nasila się, ale również nie ustępuje. Nie oznacza to jednak, że dziecku nie można pomóc. Leczenie porażenia mózgowego polega na określeniu stopnia inwalidztwa (psychicznego, fizycznego, słuchowego lub wzrokowego) i w miarę możliwości redukcji tych ograniczeń do minimum. Sami rodzice nie są w stanie zapewnić dziecku wystarczającej opieki i terapii.
2. Opieka nad chorym wymaga współdziałania z pediatrami, logopedami i fizjoterapeutami oraz nauczycielami, a także, w niektórych przypadkach, z okulistami, laryngologami, ortopedami, terapeutami zajęciowymi, psychologami, pracownikami socjalnymi i wieloma innymi osobami. Zajęcia z fizjoterapii najczęściej prowadzone są w przychodniach, ośrodkach dla osób niepełnosprawnych oraz na turnusach rehabilitacyjnych.
3. Celem ich jest zapobieganie utrwalaniu się zniekształceń poprzez relaksację sztywnych mięśni i ustawianie w najwłaściwszej pozycji chorobowo zmienionych kończyn. Zmniejszenie napięcia mięśni można także osiągnąć stosując odpowiednie leczenia farmakologiczne. Stosuje się także leki neutralizujące drgawki. Dzięki fizjoterapii z użyciem baloników i innych urządzeń ortopedycznych wiele dzieci, które nigdy nie chodziły, może nabyć tę umiejętność.
4. Pomoc logopedy może podnieść zdolność komunikowania się dziecka z otoczeniem, a także zmniejszyć uciążliwości związane z połykaniem i karmieniem.
5. Dzięki zabiegom operacyjnym wiele dzieci może podjąć próby chodzenia za pomocą urządzeń ortopedycznych i nie być przez całe życie skazane na wózek inwalidzki.
6. Jedną z metod rehabilitacji osób niepełnosprawnych jest hipoterapia, a swoją zaletę zawdzięcza koniowi biorącemu udział w terapii. To właśnie obecność konia – "współterapeuty" – sprawia, że jest to wyjątkowa i niepowtarzalna metoda terapeutyczna, dająca zupełnie nowe i niespotykane w innych terapiach możliwości. Jest ona jednak ściśle powiązana z innymi metodami rehabilitacyjnymi i terapeutycznymi i w pełni korzysta z ich dorobku. Dzięki tej terapii możliwe jest przywrócenie sprawności fizycznej i psychicznej.
7. Inną często spotykaną metodą jest terapia z udziałem psa, która jest formą terapii kontaktowej z udziałem odpowiednio przystosowanych psów, wspomagająca inne rodzaje terapii (ruchu, mowy, psychoterapię). Może być stosowana u osób z różnymi schorzeniami, przynosząc doskonałe efekty. Jest adresowana zarówno do dzieci, osób dorosłych, jak i starszych. Obecność psa na zajęciach terapeutycznych stanowi doskonałą motywację do podejmowania działań, wprowadza do terapii spontaniczność, radość i daje poczucie bezpieczeństwa. Zadaniem dogoterapii jest pomoc w przywróceniu ludziom zdrowia, uśmiechu i wiary we własne siły. Poprzez terapię można:
   • Rozwijać mowę, wzbogacać słownik.
   • Przełamywać lęk.
   • Rozwijać funkcje poznawcze.
   • Stymulować zmysły, ćwiczyć koncentrację, koordynację ruchów, orientację przestrzenną.
   • Rozwijać myślenie przyczynowo-skutkowe.
   • Stymulować pracę mięśni poprzez wykonywanie ćwiczeń ruchowych.
   • Budować poczucie własnej wartości, pewności siebie, bezpieczeństwa.
   • Podnosić aktywność, uczyć samodzielności, odpowiedzialności.
   • Łagodzić stres, samotność.
   • Rozwijać spontaniczną aktywność.
   • Motywować i mobilizować do podejmowania działań.
   • Uczyć właściwych postaw w stosunku do zwierząt.
   • Uczyć zasad bezpiecznego postępowania z psami.
   • Budować więzi emocjonalne u osób z trudnym kontaktem.
8. Dziecko dotknięte porażeniem mózgowym powinien regularnie badać pediatra (lub inny specjalista), niekiedy przy udziale psychologa, aby ocenić jego ogólny rozwój i poziom inteligencji. Lekarze powinni omówić z rodzicami sposób postępowania, który sprzyja rozwojowi i edukacji dziecka. Wiele dzieci, u których porażenie mózgowe ma postać łagodną, a iloraz inteligencji jest prawidłowy lub bliski prawidłowemu, może uczęszczać do zwykłej szkoły.

Praca z dzieckiem z FAS

    Systemem nadrzędnym regulującym wszystkie czynności organizmu jest Ośrodkowy Układ Nerwowy. Jego działanie zależy od czynników zewnętrznych, od środowiska otaczającego człowieka oraz od stanu całego organizmu. Jednak podstawą działalności regulacyjnej ośrodkowego układu nerwowego jest jego prawidłowa struktura anatomiczna. Uszkodzenie może wystąpić w różnych miejscach, a ponieważ rozwój jest procesem całościowym, w którym doskonalenie się jednych funkcji psychicznych warunkuje kształtowanie się innych, uszkodzenie tkanki mózgowej, nawet dość ograniczone, może zaburzyć przebieg i harmonię rozwoju. Układ nerwowy może ulec uszkodzeniu w okresie płodowym, w czasie porodu i po urodzeniu.
     Ogólnie znana jest teoria, iż alkohol pity przez kobietę w ciąży szkodzi nie tylko jej, ale również nienarodzonemu dziecku, prowadzi do powikłań lub uszkodzeń w strukturach mózgu.
     Jednym z takich uszkodzeń jest FAS (Fetal Alcohol Syndrom) – Alkoholowy Zespół Płodowy. Problem ten jest znany w Stanach Zjednoczonych od 1973r., a w 1976r. został opisany i wciągnięty na listę Światowej Organizacji Zdrowia. FAS są to zaburzenia pojawiające się u dzieci, jako rezultat spożywania alkoholu przez ciężarną matkę.
     Alkohol ma negatywny wpływ na wszystkie komórki i narządy, ale mózg jest szczególnie wrażliwy na jego działanie. FAS jest zespołem umysłowych i fizycznych zaburzeń, które mogą wyrażać się jako opóźnienie umysłowe, dysfunkcja mózgu, anomalie rozwojowe, zaburzenia w uczeniu się i zaburzenia psychologiczne. FAS jest skutkiem działania alkoholu na płód w okresie prenatalnym. Nie wiadomo, jaka ilość alkoholu wpływa na wystąpienie zmian w ośrodkowym układzie nerwowym, wiadomo jednak, że im więcej matka pije, tym większe są uszkodzenia mózgu. Alkohol powoduje więcej szkód w rozwijającym się płodzie niż inne substancje łącznie z marihuaną, heroiną i kokainą, Na świat przychodzi więcej dzieci z FAS niż z Zespołem Downa. W USA co roku rodzi się ich ponad 5000, a większość przypadków pozostaje nie zdiagnozowana lub zdiagnozowana niewłaściwie.
     Diagnoza alkoholowego zespołu płodowego FAS opiera się na następujących kryteriach:

1. Wywiad potwierdzający narażenie na działanie alkoholu w życiu płodowym,
2. Anomalie rozwojowe twarzy,
3. Mała waga urodzeniowa, opóźnienie wzrostu,
4. Zaburzenia neurorozwojowe (dysfunkcja OUN),
5. Niewyjaśnione zaburzenia zachowania,
6. Wady wrodzone.

Ad. 2

     Cechy morfologiczne (nie zawsze występują wszystkie);

• czaszka uszkodzona jest w charakterystyczny sposób;
• mikrocefalia (mały obwód głowy);
• fałda w kąciku oka (nad powieką);
• małe, szeroko rozstawione oczy;
• nisko i nierówno osadzone uszy, duże i odstające, małżowina powykręcana;
• płaska środkowa część twarzy;
• krótki nos, brak rynienki podnosowej;
• cienka warga górna,
• mała szczęka (małożuchowie)

Ad.3

• niska waga urodzeniowa;
• opóźniony wzrost i niska masa ciała pomimo prawidłowego żywienia.

Ad.4

     Większość dzieci z FAS ma IQ mieszczący się w normie albo uważany za przeciętny. Objawy, które mogą wystąpić jako zespół FAS:

• nadwrażliwość na bodźce, zaburzenia czucia (ciepło, zimno, uderzenie, dotyk – nie „rozumieją” swojego ciała);
• brak pamięci krótkotrwałej,
• wzmożone napięcie mięśniowe (hypotomia);
• małe napięcie mięśniowe (hypotonia);
• deficyt uwagi (problemy z koncentracją);
• deficyt pamięci;
• zwiększona aktywność;
• trudności w uczeniu się;
• opóźniony rozwój mowy;
• słaby rozwój motoryki małej i dużej;
• trudności w rozumieniu pojęć abstrakcyjnych (matematyka, czas, pieniądze), tylko konkrety;
• trudności w uczeniu się na błędach (np. pomimo karania);
• nieumiejętność rozwiązywania problemów;
• słaba ocena sytuacji;
• niedojrzałe zachowania;
• słaba kontrola impulsów;
• brak „mowy wewnętrznej”.

Ad.5
     Objawy te nie są „problemami w zachowaniu” i nie zawsze zależą one od woli dziecka.
     Większość ludzi traktuje dzieci z FAS jako osoby zdrowe, to rodzice noszą w sobie poczucie winy, że nie radzą sobie wychowawczo, a wszelkie terapie zawodzą. Dziecko z FAS nie potrafi gromadzić informacji, lub są one „przechowywane” tam, gdzie nie można ich wykorzystać.
     Dzieci te nie mają zdolności przenoszenia doświadczeń, generalizowania umiejętności wyuczonych. Im wyższy iloraz inteligencji, tym trudniej chore dziecko radzi sobie w sytuacjach społecznych.

Ad.6

Anomalia dotyczą serca, uszu, oczu, wątroby lub stawów.

     FAS jest zaburzeniem trwałym i nieuleczalnym, ale zaburzeniom wtórnym można zapobiec. A są to:

• zmęczenie, napady złego humoru;
• drażliwości, ciągłe poirytowanie, frustracja, gniew, agresja;
• unikanie, strach;
• wycofanie się, zamknięcie się w sobie, kłamstwo, ucieczki z domu;
• kłopoty w domu i w szkole;
• kłopoty z prawem, alkoholem, narkotykami;
• problemy ze zdrowiem psychicznym.

   Więcej informacji

• www.fas.edu.pl/index

Polecam również książkę : Michael Dorris „Zerwana więź”.

Katarzyna Szczucka

Praca z dzieckiem z ADHD

ADHD manifestuje się u obu płci w różny sposób – u chłopców częściej występuje podtyp mieszany z przewagą nadpobudliwości, u dziewczynek zaś – podtyp z zaburzeniami uwagi. Obraz nadpobudliwości psychoruchowej zmienia się również wraz z wiekiem - im młodsze dziecko, tym wyraźniejsze są objawy nadruchliwości i impulsywności, im starsze – tym poważniejsze stają sie problemy z koncentracją i planowaniem złożonych zadań.

Nadmierna impulsywność 
Dzieci okazujące nadmierną impulsywność działają pod wpływem impulsu, którego nie są w stanie kontrolować. Najczęściej wiedzą, co powinny zrobić w danej sytuacji, jednak zazwyczaj tego nie robią. Znają reguły, ale mają kłopoty z ich zastosowaniem. Nie zastanawiają się nad konsekwencjami swego zachowania.
Przykładem tego typu zachowań w życiu codziennym są:

• częste wtrącanie się do rozmowy
• wbieganie do pokoju, w którym ktoś pracuje mimo wielokrotnego przypominania, że nie wolno tego robić
• przypadkowe, nieumyślne niszczenie rzeczy
• nagłe wbieganie na ulicę, brawurowa jazda na rowerze

Dzieci nadpobudliwe mają kłopoty z zaplanowaniem swojej pracy. Nie potrafią także czekać na nagrodę i wymagają, aby ich praca została oceniona i pochwalona natychmiast. Ponieważ jednak ukończenie pracy (słabo zaplanowanej!) lub wykonanie jej dokładnie jest poza zasięgiem ich możliwości są częściej karane niż nagradzane. W efekcie zamiast rozwijać swe umiejętności przechodzą na realizację „planu minimum” tj. uczą się unikać kar.

Jak pomóc dziecku radzić sobie z własną impulsywnością?

• jak najczęściej przypominajmy o istnieniu reguł
• starajmy się przewidywać impulsywne zachowania dziecka, powstrzymujmy je zanim impulsywne działanie nastąpi i przedyskutujmy z dzieckiem ewentualne następstwa postępowania
• ostrzegajmy dziecko przed zrobieniem czegoś, czego mu robić nie wolno
• jeśli dziecko koniecznie chce z nami rozmawiać gdy jesteśmy zajęci, podajmy mu kartkę, aby zapisało to, co przyszło mu właśnie do głowy i czym chce się z nami podzielić – i porozmawiajmy o tym później
• wymyślmy wspólnie z dzieckiem sygnał oznaczający „nie przerywaj”
• w różnych sytuacjach (w czasie jazdy samochodem, podczas oglądania filmu na wideo) zatrzymajmy się z dzieckiem na chwilę i poprośmy, aby opowiedziało, co może się zdarzyć dalej
• bawmy się z dzieckiem w grę „Co by było gdyby...”

---

Nadruchliwość

Nadruchliwość to nadmierna, w porównaniu z innymi dziećmi na tym samym poziomie rozwoju, aktywność ruchowa. Dzieci z ADHD mają bardzo dużą potrzebę ruchu, nie potrafią przez dłuższą chwilę pozostać w miejscu. Problemy dla otoczenia wynikają z dołączenia się impulsywności, która najczęściej towarzyszy nadruchliwości. Dopiero bowiem w chwili, gdy nadruchliwe (np. biegające po mieszkaniu) dziecko nie przewiduje konsekwencji swoich zachowań (impulsywność), staje się ono uciążliwe. Np. co chwilę w biegu wpada na rodziców lub wchodzi do pokoju w którym uczy się starsza siostra.

Co można zrobić, aby pomóc dziecku?

• nie możemy powstrzymać ruchliwości dziecka, więc zaakceptujmy, że „ono już takie jest”
• spróbujmy pokierować energią dziecka tak, aby jak najmniej przeszkadzało otoczeniu (np. poprzez zamontowanie zamków utrudniających dostanie się do pokoju rodzeństwa, które odrabia lekcje)
• zaangażujmy dziecko w takie czynności domowe i podpowiadajmy takie zabawy, w których będzie mogło spożytkować nadmierną ruchliwość
• postarajmy się zapisać dziecko na zajęcia sportowe, w trakcie których będzie mogło skakać, biegać, wspinać się itd.
• zaplanujmy krótkie przerwy w czasie nudnych prac na wyładowanie zgromadzonej energii

---

Zaburzenia uwagi

Zaburzenia uwagi to słabsza zdolność koncentrowania się na wykonywanych zadaniach. Dzieciom nadpobudliwym trudno jest nakierować swoją uwagę (np. nastawić się na słuchanie wykładu) jak również utrzymać ją przez dłuższy czas (np. wysłuchać całego wykładu). Nie potrafią one z docierających do nich bodźców wybrać najważniejszego a także utrzymać uwagi na dwóch czynnościach jednocześnie (np. na słuchaniu nauczyciela i notowaniu). Dzieci z ADHD określa się niekiedy jako marzycielskie lub „śniące na jawie” – jednak w rzeczywistości nie są one pogrążone w marzeniach tylko nie potrafią zogniskować uwagi na jednym źródle bodźców.

Te objawy nasilają się zwykle, gdy wymagamy od dziecka wysiłku umysłowego a więc zachowania ciągłej uwagi, np. w czasie czytania długiego tekstu lub wykonywania monotonnego dodawania cyfr w słupku. Zaburzenia uwagi nasilają się także w sytuacjach grupowych – w klasie lub podczas pracy w zespole.

Dzieci nadpobudliwe potrafią natomiast skupić się nawet na długi czas na interesującej je i pasjonującej czynności – zwykle jest to zabawa przy komputerze lub oglądanie telewizji. Nie potrafią jednak siłą woli skupić się na czymś mało interesującym.

Skutkiem tych objawów są codzienne problemy dziecka:

• z wykonaniem złożonego polecenia, które składa się z ciągu zadań
• z pamiętaniem o zabieraniu ze sobą wszystkich potrzebnych przyborów szkolnych i książek
• z zapamiętywaniem tego, co było zadane, z zapisywaniem wszystkiego, co było na lekcjach, a także
• nadmierne roztargnienie w czasie nauki i odrabiania lekcji
• przechodzenie od jednej czynności do drugiej bez ukończenia poprzedniej

Jak pomóc dziecku z zaburzeniami koncentracji uwagi?

• zrozumieć (i zaakceptować to), że dziecko nie jest niegrzeczne lub bezczelne, wręcz przeciwnie, bardzo się stara, tylko nie może zbyt długo skupić się na jednej rzeczy
• ograniczyć ilość dochodzących do niego bodźców
• w momencie, gdy dziecko ma kłopoty z koncentracją zrobić krótką przerwę (na pogłaskanie kota, zjedzenie jabłka, sześć podskoków), dopiero po kilku minutach powrócić do wykonywanego zadania
• zastosować metody, które skupią uwagę dziecka na tym, co uważamy w danej chwili za najważniejsze (np. używając interesujących pomocy naukowych, upraszczając komunikat i podkreślając najważniejsze elementy wypowiedzi)
  Niektóre techniki pracy z dzieckiem nadpobudliwym w szkole:
  - właściwe usadowienie ucznia w klasie
  - pobudzanie uwagi dziecka
  - poprawianie zdolności słuchania
  - skuteczne wydawanie poleceń
  - kontrola notatek po zakończeniu zajęć
  Aby stworzyć odpowiednią atmosferę do pracy z dzieckiem z ADHD, warto uświadomić sobie, ze rolą nauczyciela jest, obok przekazywania wiedzy, nauczenie dzieci przestrzegania zasad i norm społecznych. W ramach takiego podejścia nauczyciel w aktywny sposób buduje kontakt z uczniami, zauważa i wspiera ich mocne strony, a także pracuje nad trudnymi zachowaniami lub deficytami uczniów.
  
  Oto sposoby postępowania, które pomagają realizować ten plan:
  - obserwowanie wszystkich uczniów w klasie
  - włączenie wszystkich uczniów do aktywnego udziału w lekcji
  - opracowanie i przestrzeganie zasad zachowania się na lekcji
  - wydawanie jasnych poleceń
  - przekazywanie komunikatów zwrotnych dotyczących zachowania dziecka
  - chwalenie za osiągnięcia
  
  
  Właściwe usadowienie ucznia w klasie
  - ławka nadpobudliwego dziecka usytuowana w pobliżu nauczyciela (jego biurka lub tablicy)
  - dziecko posadzone plecami do reszty kolegów
  - nigdy nie sadzamy dziecka z ADHD przy oknie
  - w towarzystwie dobrych uczniów (ale nie najlepszych przyjaciół)
  - usadzenie z tyłu klasy, jeśli dziecko potrzebuje dużo przestrzeni (w takiej sytuacji nauczyciel co 5 minut podchodzi do ucznia i sprawdza jak postępuje praca)
  - jasne określenie granic przestrzennych (ławka, przestrzeń gdzie dziecko może się poruszać)
  Pobudzanie uwagi dziecka
  - zadania i nauczane treści powinny być przekazywane w szybki, skrótowy, reporterski sposób
  - powinny być też prezentowane w „małych dawkach”
  - aby zmobilizować dziecko do skupienia się można wykorzystać zegarek albo kuchenny minutnik do odmierzania czasu, w którym ma być wykonane zadanie
  - szybka, najlepiej natychmiastowa kontrola poprawności wykonania zadań
  - zamiast długich sesji ćwiczeniowych przygotowanie większej liczby krótszych i bardziej intensywnych okresów ćwiczeń
  - urozmaicanie zadań, przeplatanie mniej interesujących fragmentów ciekawszymi
  - wykorzystanie materiałów, którymi można manipulować, dotknąć je
  - organizowanie aktywności angażujących ucznia jak np. czynna dyskusja
  - ilustrowanie materiału schematami, podawanie uczniom różnych metod mnemotechnicznych, wierszyków, powiedzonek
  Poprawianie zdolności słuchania
  - przygotowanie krótkich instrukcji, złożonych z prostych krótkich zdań
  - powtarzanie instrukcji tak często jak to jest potrzebne
  - nakłanianie uczniów do wielokrotnego powtarzania instrukcji po jej usłyszeniu - w ten sposób rozwija się umiejętność słuchania i zapamiętywania
  - informowanie uczniów o tym, że komunikuje się ważne wiadomości (np. „to jest ważne, proszę słuchać”, „to będzie na sprawdzianie”, itp)
  - korzystanie z pomocy wizualnych dla wzmocnienia przekazu ustnego
  Skuteczne wydawanie poleceń
   - wybierz polecenie, na którym ci zależy i które jesteś gotowa wyegzekwować
  - podejdź do dziecka
  - zdobądź jego uwagę (dotknij go, spójrz w oczy, zawołaj po imieniu)
  - wydaj jednoznaczne polecenie w 2-3 słowach
  - powtórz polecenie tyle razy ile założyłaś, poproś by dziecko je powtórzyło
  - dopilnuj wykonania polecenia (nie odchodź od dziecka zanim nie skończy)
  Kontrola notatek po zakończeniu zajęć 
  Warunkiem skutecznego współdziałania nauczycieli i rodziców jest między innymi przepływ informacji o tym, co działo się w szkole i jak dziecko ma się przygotować na kolejne zajęcia. Nauczyciel musi dopilnować, żeby notatki w zeszycie były kompletne, a w szczególności aby zawierały:  
  - notatki z lekcji (jeśli dziecko nie jest w stanie jej zapisać może być skrócona)
  - zapisaną pracę domową zarówno ustną jak i pisemną (jeśli nic nie jest zadane – formułę „nic do zrobienia”)
  - informację o wszelkich nietypowych sytuacjach (np. planowana wycieczka, akademia na którą trzeba się ubrać odświętnie)
  - datę sprawdzianu i wymagany zakres materiału

 (opracowano na podstawie strony
http://www.adhd.info.pl/

Rodzaje zabaw

1. Zabawy manipulacyjne (nazywane też funkcjonalnymi lub czynnościowymi) polegają na wykonywaniu przez dziecko prostych czynności nie prowadzących do żadnych, wytworów, np. manipulowanie różnymi przedmiotami gaworzenie, przenoszenie różnych przedmiotów z miejsca na miejsce.
Zabawa-KIM dotykowy:dziecko odgaduje nazwę przedmiotu poprzez wcześniejsze dotykanie go. Ma zasłonięte oczy. Są to przedmioty związne z psem.
WAŻNE: w przypadku dzieci- przedmioty muszą być dzieciom znane wcześniej. Nie pokazujemy np. klikera, bo dziecko nie wie co to jest.

2. Zabawy konstrukcyjne polegają na budowaniu czy wytwarzaniu pewnych przedmiotów z dowolnego materiału. Pies w tego rodzaju zabawach wystepuje w roli eksperta, ocenia prace szczeknięciem, merdaniem ogona. Pies jest najczęściej tematem wytworów dziecka (rysunki, rzeźby, itp).

3. Zabawy tematyczne , zabawy w role. Cechą charakterystyczną tego rodzaju zabaw jest fakt używania przez dziecko przedmiotów w specjalnej funkcji oraz przybierania przez dziecko pewnych ról - odzwierciedlających przeważnie normalne życie, pracę ludzi.
Zabawa w lecznicę, szkołę dla psów, psie wyścigi, psią rodzinę.

4. Zabawy ruchowe - polegają na wykonywaniu przez dziecko dużej ilości ruchów wymagających pewnego wysiłku, zręczności, siły, szybkości. Zaspokajają one potrzebę ruchu, nabywania zręczności.

5. Zabawy dydaktyczne - przygotowane, inicjowane i organizowane przez opiekuna dziecka powinny mieć zawsze wartości kształcące. w zabawach tych występuje element współzawodnictwa i obowiązują określone reguły. Wykorzystujemy w nich książeczki, publikacje, puzzle, gry planszowe, wzory do odrysowania, itp.

Organizacja zajęć

Organizacja zajęć

PRZED ZAJĘCIAMI
-spacer z psem
-ocena jego stanu zdrowia
-czynności pielęgnacyjne (wyczesanie, wytarcie łap)
-wcześniejsze zapoznanie z miejscem zajęć
-zaspokojenie potrzeb psa
-przygotowanie miejsca na zajęcia (pomoce, miejsce odpoczynku dla psa)
-przygotowanie pracowników placówki na przybycie psa (stopowanie niewłaściwych zachowań dorosłych w stosunku do psa, np. głaskanie, rozpraszanie, przywoływanie)
-wprowadzenie psa dopiero wtedy, gdy dzieci są już na miejscach

 W TRAKCIE ZAJĘĆ

-ustalenie zasad z dziećmi
-umiejętne obserwowanie zachowań dzieci i psa w trakcie zajęć (czy np. pies nie jest zestresowany albo zmęczony)
-umiejetne egzekwowanie zasad
-informowanie dzieci, co się teraz dzieje (np. pies jest zdenerwowany, zadowolony, wesoły)
-pozytywne wzmacnianie
-dbanie o komfort psa
-powoływanie się na zasady
-respektowanie zasady, że pies ma tylko swoja przestrzeń( kocyk nie w ciągu komunikacyjnym, przodem do dzieci,nie ruszamy pieska kiedy idzie odpocząć)
-dawanie konkretnych wskazówek dzieciom- przechodź tędy, przejdź obok ( nie nad psem)

Po zajęciach pierwszy wychodzi pies, później dzieci.

Zasady

Zasady

Na początku każdych zajęć wprowadzamy zasady, dzięki którym jest w ogóle możliwa jakakolwiek współpraca z dziećmi i psem. Z dziećmi można podpisać umowę/kontrakt, kilka łatwych do zapamiętania punktów, wyeksponowanych w widocznym miejscu. Będzie się można odwoływać do tego, gdy dziecko złamie ustaloną wcześniej zasadę.

1. MÓWIMY SPOKOJNYM GŁOSEM
(unikamy hałasu w obecności psa, bo pies ma bardzo dobry słuch i głośne dźwięki mu przeszkadzają)

2. SŁUCHAMY
(dzięki temu, że jesteśmy słuchani w każdej chwili możemy dać nową wskazówkę. Patrzymy na prowadzącego, słuchamy i rozumiemy co on do nas mówi)

3. TRZYMAMY RĘCE PRZY SOBIE
(dotykamy psa tylko wtedy, kiedy chce tego prowadzący lub przewodnik psa, dotykamy go w konkretnym miejscu by uniknąć dyskomfortu)

4. CZEKAMY NA SWOJA KOLEJ

Dobrze, jeśli zasady mają prosty odpowiednik graficzny.

Oczywiście podczas zajęć jest wiele innych zasad, których uczymy dzieci. Zawsze przy każdej okazji ćwiczymy podchodzenie do właściciela i pytanie o zgodę na pogłaskanie psa.
Uczymy tez podawania smaczka w określony sposób- na otwartej dłoni, żeby uniknąć dotykania dziecka przez psa zębami.
Uczymy głaskania psa po klatce piersiowej, pod szyją- unikamy głaskania po głowie i łapania za inne części ciała.