Praca z dzieckiem z ADHD

ADHD manifestuje się u obu płci w różny sposób – u chłopców częściej występuje podtyp mieszany z przewagą nadpobudliwości, u dziewczynek zaś – podtyp z zaburzeniami uwagi. Obraz nadpobudliwości psychoruchowej zmienia się również wraz z wiekiem - im młodsze dziecko, tym wyraźniejsze są objawy nadruchliwości i impulsywności, im starsze – tym poważniejsze stają sie problemy z koncentracją i planowaniem złożonych zadań.

Nadmierna impulsywność 
Dzieci okazujące nadmierną impulsywność działają pod wpływem impulsu, którego nie są w stanie kontrolować. Najczęściej wiedzą, co powinny zrobić w danej sytuacji, jednak zazwyczaj tego nie robią. Znają reguły, ale mają kłopoty z ich zastosowaniem. Nie zastanawiają się nad konsekwencjami swego zachowania.
Przykładem tego typu zachowań w życiu codziennym są:

• częste wtrącanie się do rozmowy
• wbieganie do pokoju, w którym ktoś pracuje mimo wielokrotnego przypominania, że nie wolno tego robić
• przypadkowe, nieumyślne niszczenie rzeczy
• nagłe wbieganie na ulicę, brawurowa jazda na rowerze

Dzieci nadpobudliwe mają kłopoty z zaplanowaniem swojej pracy. Nie potrafią także czekać na nagrodę i wymagają, aby ich praca została oceniona i pochwalona natychmiast. Ponieważ jednak ukończenie pracy (słabo zaplanowanej!) lub wykonanie jej dokładnie jest poza zasięgiem ich możliwości są częściej karane niż nagradzane. W efekcie zamiast rozwijać swe umiejętności przechodzą na realizację „planu minimum” tj. uczą się unikać kar.

Jak pomóc dziecku radzić sobie z własną impulsywnością?

• jak najczęściej przypominajmy o istnieniu reguł
• starajmy się przewidywać impulsywne zachowania dziecka, powstrzymujmy je zanim impulsywne działanie nastąpi i przedyskutujmy z dzieckiem ewentualne następstwa postępowania
• ostrzegajmy dziecko przed zrobieniem czegoś, czego mu robić nie wolno
• jeśli dziecko koniecznie chce z nami rozmawiać gdy jesteśmy zajęci, podajmy mu kartkę, aby zapisało to, co przyszło mu właśnie do głowy i czym chce się z nami podzielić – i porozmawiajmy o tym później
• wymyślmy wspólnie z dzieckiem sygnał oznaczający „nie przerywaj”
• w różnych sytuacjach (w czasie jazdy samochodem, podczas oglądania filmu na wideo) zatrzymajmy się z dzieckiem na chwilę i poprośmy, aby opowiedziało, co może się zdarzyć dalej
• bawmy się z dzieckiem w grę „Co by było gdyby...”

---

Nadruchliwość

Nadruchliwość to nadmierna, w porównaniu z innymi dziećmi na tym samym poziomie rozwoju, aktywność ruchowa. Dzieci z ADHD mają bardzo dużą potrzebę ruchu, nie potrafią przez dłuższą chwilę pozostać w miejscu. Problemy dla otoczenia wynikają z dołączenia się impulsywności, która najczęściej towarzyszy nadruchliwości. Dopiero bowiem w chwili, gdy nadruchliwe (np. biegające po mieszkaniu) dziecko nie przewiduje konsekwencji swoich zachowań (impulsywność), staje się ono uciążliwe. Np. co chwilę w biegu wpada na rodziców lub wchodzi do pokoju w którym uczy się starsza siostra.

Co można zrobić, aby pomóc dziecku?

• nie możemy powstrzymać ruchliwości dziecka, więc zaakceptujmy, że „ono już takie jest”
• spróbujmy pokierować energią dziecka tak, aby jak najmniej przeszkadzało otoczeniu (np. poprzez zamontowanie zamków utrudniających dostanie się do pokoju rodzeństwa, które odrabia lekcje)
• zaangażujmy dziecko w takie czynności domowe i podpowiadajmy takie zabawy, w których będzie mogło spożytkować nadmierną ruchliwość
• postarajmy się zapisać dziecko na zajęcia sportowe, w trakcie których będzie mogło skakać, biegać, wspinać się itd.
• zaplanujmy krótkie przerwy w czasie nudnych prac na wyładowanie zgromadzonej energii

---

Zaburzenia uwagi

Zaburzenia uwagi to słabsza zdolność koncentrowania się na wykonywanych zadaniach. Dzieciom nadpobudliwym trudno jest nakierować swoją uwagę (np. nastawić się na słuchanie wykładu) jak również utrzymać ją przez dłuższy czas (np. wysłuchać całego wykładu). Nie potrafią one z docierających do nich bodźców wybrać najważniejszego a także utrzymać uwagi na dwóch czynnościach jednocześnie (np. na słuchaniu nauczyciela i notowaniu). Dzieci z ADHD określa się niekiedy jako marzycielskie lub „śniące na jawie” – jednak w rzeczywistości nie są one pogrążone w marzeniach tylko nie potrafią zogniskować uwagi na jednym źródle bodźców.

Te objawy nasilają się zwykle, gdy wymagamy od dziecka wysiłku umysłowego a więc zachowania ciągłej uwagi, np. w czasie czytania długiego tekstu lub wykonywania monotonnego dodawania cyfr w słupku. Zaburzenia uwagi nasilają się także w sytuacjach grupowych – w klasie lub podczas pracy w zespole.

Dzieci nadpobudliwe potrafią natomiast skupić się nawet na długi czas na interesującej je i pasjonującej czynności – zwykle jest to zabawa przy komputerze lub oglądanie telewizji. Nie potrafią jednak siłą woli skupić się na czymś mało interesującym.

Skutkiem tych objawów są codzienne problemy dziecka:

• z wykonaniem złożonego polecenia, które składa się z ciągu zadań
• z pamiętaniem o zabieraniu ze sobą wszystkich potrzebnych przyborów szkolnych i książek
• z zapamiętywaniem tego, co było zadane, z zapisywaniem wszystkiego, co było na lekcjach, a także
• nadmierne roztargnienie w czasie nauki i odrabiania lekcji
• przechodzenie od jednej czynności do drugiej bez ukończenia poprzedniej

Jak pomóc dziecku z zaburzeniami koncentracji uwagi?

• zrozumieć (i zaakceptować to), że dziecko nie jest niegrzeczne lub bezczelne, wręcz przeciwnie, bardzo się stara, tylko nie może zbyt długo skupić się na jednej rzeczy
• ograniczyć ilość dochodzących do niego bodźców
• w momencie, gdy dziecko ma kłopoty z koncentracją zrobić krótką przerwę (na pogłaskanie kota, zjedzenie jabłka, sześć podskoków), dopiero po kilku minutach powrócić do wykonywanego zadania
• zastosować metody, które skupią uwagę dziecka na tym, co uważamy w danej chwili za najważniejsze (np. używając interesujących pomocy naukowych, upraszczając komunikat i podkreślając najważniejsze elementy wypowiedzi)
  Niektóre techniki pracy z dzieckiem nadpobudliwym w szkole:
  - właściwe usadowienie ucznia w klasie
  - pobudzanie uwagi dziecka
  - poprawianie zdolności słuchania
  - skuteczne wydawanie poleceń
  - kontrola notatek po zakończeniu zajęć
  Aby stworzyć odpowiednią atmosferę do pracy z dzieckiem z ADHD, warto uświadomić sobie, ze rolą nauczyciela jest, obok przekazywania wiedzy, nauczenie dzieci przestrzegania zasad i norm społecznych. W ramach takiego podejścia nauczyciel w aktywny sposób buduje kontakt z uczniami, zauważa i wspiera ich mocne strony, a także pracuje nad trudnymi zachowaniami lub deficytami uczniów.
  
  Oto sposoby postępowania, które pomagają realizować ten plan:
  - obserwowanie wszystkich uczniów w klasie
  - włączenie wszystkich uczniów do aktywnego udziału w lekcji
  - opracowanie i przestrzeganie zasad zachowania się na lekcji
  - wydawanie jasnych poleceń
  - przekazywanie komunikatów zwrotnych dotyczących zachowania dziecka
  - chwalenie za osiągnięcia
  
  
  Właściwe usadowienie ucznia w klasie
  - ławka nadpobudliwego dziecka usytuowana w pobliżu nauczyciela (jego biurka lub tablicy)
  - dziecko posadzone plecami do reszty kolegów
  - nigdy nie sadzamy dziecka z ADHD przy oknie
  - w towarzystwie dobrych uczniów (ale nie najlepszych przyjaciół)
  - usadzenie z tyłu klasy, jeśli dziecko potrzebuje dużo przestrzeni (w takiej sytuacji nauczyciel co 5 minut podchodzi do ucznia i sprawdza jak postępuje praca)
  - jasne określenie granic przestrzennych (ławka, przestrzeń gdzie dziecko może się poruszać)
  Pobudzanie uwagi dziecka
  - zadania i nauczane treści powinny być przekazywane w szybki, skrótowy, reporterski sposób
  - powinny być też prezentowane w „małych dawkach”
  - aby zmobilizować dziecko do skupienia się można wykorzystać zegarek albo kuchenny minutnik do odmierzania czasu, w którym ma być wykonane zadanie
  - szybka, najlepiej natychmiastowa kontrola poprawności wykonania zadań
  - zamiast długich sesji ćwiczeniowych przygotowanie większej liczby krótszych i bardziej intensywnych okresów ćwiczeń
  - urozmaicanie zadań, przeplatanie mniej interesujących fragmentów ciekawszymi
  - wykorzystanie materiałów, którymi można manipulować, dotknąć je
  - organizowanie aktywności angażujących ucznia jak np. czynna dyskusja
  - ilustrowanie materiału schematami, podawanie uczniom różnych metod mnemotechnicznych, wierszyków, powiedzonek
  Poprawianie zdolności słuchania
  - przygotowanie krótkich instrukcji, złożonych z prostych krótkich zdań
  - powtarzanie instrukcji tak często jak to jest potrzebne
  - nakłanianie uczniów do wielokrotnego powtarzania instrukcji po jej usłyszeniu - w ten sposób rozwija się umiejętność słuchania i zapamiętywania
  - informowanie uczniów o tym, że komunikuje się ważne wiadomości (np. „to jest ważne, proszę słuchać”, „to będzie na sprawdzianie”, itp)
  - korzystanie z pomocy wizualnych dla wzmocnienia przekazu ustnego
  Skuteczne wydawanie poleceń
   - wybierz polecenie, na którym ci zależy i które jesteś gotowa wyegzekwować
  - podejdź do dziecka
  - zdobądź jego uwagę (dotknij go, spójrz w oczy, zawołaj po imieniu)
  - wydaj jednoznaczne polecenie w 2-3 słowach
  - powtórz polecenie tyle razy ile założyłaś, poproś by dziecko je powtórzyło
  - dopilnuj wykonania polecenia (nie odchodź od dziecka zanim nie skończy)
  Kontrola notatek po zakończeniu zajęć 
  Warunkiem skutecznego współdziałania nauczycieli i rodziców jest między innymi przepływ informacji o tym, co działo się w szkole i jak dziecko ma się przygotować na kolejne zajęcia. Nauczyciel musi dopilnować, żeby notatki w zeszycie były kompletne, a w szczególności aby zawierały:  
  - notatki z lekcji (jeśli dziecko nie jest w stanie jej zapisać może być skrócona)
  - zapisaną pracę domową zarówno ustną jak i pisemną (jeśli nic nie jest zadane – formułę „nic do zrobienia”)
  - informację o wszelkich nietypowych sytuacjach (np. planowana wycieczka, akademia na którą trzeba się ubrać odświętnie)
  - datę sprawdzianu i wymagany zakres materiału

 (opracowano na podstawie strony
http://www.adhd.info.pl/